ЗӨРЧИЛ БА ТҮҮНИЙ ДАГАВАР, ИРЭЭДҮЙД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨ

ЗӨРЧИЛ БА ТҮҮНИЙ ДАГАВАР, ИРЭЭДҮЙД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨ

         Эхлэл хэсэг :  Амьд амьтан бүр аюулгүй орчинд амьдрахыг хүсдэг.  Гэтэл тэр хүсэл  нь хэзээ ч биелдэггүй.  Учир  нь зөрчил , гэмт хэрэг  гэх мэтийн  нийгэмд айдас, түгшүүр төрүүлэгч байнгын байж байдаг учир. Хүний орчлонг айдас, түгшүүргүй  амьдруулах гээд   холбогдох эрх зүйн акт гаргаж мөрүүлэх,  зөрчил гаргасан этгээдэд  хариуцлага  оногдуулах механизм  үйлчлээд  ч зөрчил тасардаггүй, өдөр бүр  гарсаар л байна. Тэгэхлээр  зөрчил  нь хүний  хамсарт  үйл ажиллагаа,  нийгмийн  байдалтай салшгүй  холбоотой  байхнээ.

           
Үндсэн хэсэг :  Эрүүл, аюулгүй орчин нь дан ганц хүн бус, бусад амьд амьтан, ургамалд ч хамаарах өргөн хүрээтэй ойлголт. Энэ нь хүмүүс өдөр тутмын амьдралдаа амь бие, эрүүл мэнддээ халтай аливаа нөлөөлөлд өртөхгүй байх, түүнээс ангид байх боломж бөгөөд эрүүл орчин нь гол төлөв байгалийн тэнцэл, хүрээлэн буй орчны төлөв байдал дээр яригддаг, агаар, ус, газар болон үүнтэй холбоотой бусад өргөн хүрээний хүчин зүйлсийг хамардаг.  Аюулгүй орчин нь нийгэм-улс төрийн шинжтэй ойлголтыг илэрхийлэх бөгөөд үүнд наад зах нь нийгэм-улс төрийн шинжтэй хүчирхийллээс ангид байх, хүчирхийллийн үед төрийн онцгой бүрэн эрхийг хууль ёсны хүрээнд хэрэгжүүлэх, олон нийтийн хэв журмыг хангах, бие махбодийн аюулгүй байдал, нутаг дэвсгэрийн аюулгүй байдлыг бүрдүүлэх зэргийг ойлгож болно. 

            Гэтэл  хүмүүний  нийгэмд амь бөхтэй оршиж байгаа нийгмийн гажуудлын  нэг төрөл нь зөрчил байна.  Зөрчил үйлдсэнээр үүсэх үр дагавар, ирээдүйд үзүүлэх нөлөөллийн талаар  авч үзэхийн тулд юуны өмнө  “Зөрчил” гэж  юу вэ? гэдэг талаар товчхондоо авч үзэхийг зорилоо.

            Захиргааны  зөрчил  нь эрх зүйн  зөрчлийн  бие даасан төрөл учраас эс үйлдэхүй,  үйлдэхүй,  эрх хэм хэмжээний эсрэг  чиглэсэн, гэм  буруутай,  нийгэмд ямар нэгэн  хор аюул  учруулсан,   хууль тогтоомжинд  тусгагдсан   хууль зүйн  хариуцлагатай байх зэрэг  шинжүүдтэй.   Зөрчил гэж   эрх  зүйн  эсрэг  чиглэсэн,  нийгэмд хор  аюултай , хууль  зүйн  хариуцлага хүлээлгэхээр  хууль тогтоомжинд  тусгагдсан,   эрхийн  чадвар,  эрхийн чадамж  бүхий   этгээдийн  гэм  буруутай  зан үйл” мөн гэж   судлаач Б.Даваажав  бүтээлдээ  дурдьсанаас  харахад   эрх зүйн  зөрчил  нь   үйлдэл, эс үйлдэхүйгээр  илрэн гарах эрх  зүйн хэм  хэмжээний  эсрэг  чиглэсэн  зан  үйл  ба  энэ  нь  эрх  зүйн хэм хэмжээний  шаардлагатай  уялдах  гэм буруутай зан үйл байх,   нийгэмд хор аюултай байх, хууль зүйн хариуцлага хүлээлгэх зэрэг   шинжүүдтэй болохыг  онцлон тэмдэглэсэн байна.

            Зөрлийн үр дагавар  нь нийгэмд сөрөг нөлөө  үүсгэдэг. Материаллаг бүрэлдэхүүнтэй зөрчлийн хувьд зөрчлийн бүрэлдэхүүний обьектив талын хор уршиг нь заавал байх үндсэн шинж болно. Захиргааны зөрчилд хор уршгийг зөв танин мэдэх нь зөрчлийг гэмт хэрэг болон ижил төрлийн, төсөөтөй бусад зөрчлүүдээс ялган зүйлчлэх, захиргааны хариуцлагыг үндэслэлтэй хүлээлгэхэд онол практикийн ач холбогдолтой.

             Захиргааны хариуцлагын тухай хуулийн хэм хэмжээний диспозицид “эрүүгийн хариуцдага хүлээлгэхээргүй бол” гэж заасан нь зарим зөрчлийн хувьд обьектив талын хор уршгийн шинжээрээ гэмт хэргээс ялгагдах шинж болж байдаг.

            Зөрчлийн бүрэлдэхүүний обьектив талын хор уршиг гэж: Захиргааны журам, тогтоосон хэм хэмжээг зөрчсөний улмаас нийгмийн харилцаанд бий болсон бодит, сөрөг өөрчлөлт, үр дагаврыг хэлнэ. Зөрчлийн бүрэлдэхүүний обьектив талын хор уршгийг шинж чанараас нь хамаарч

·         Материаллаг

·         Материаллаг бус гэж ангилна.

        Материаллаг хор уршиг гэдэгт: Зөрчлийн улмаас бодит шинжтэй учирч буй хор уршгийг ойлгоно. Жишээлбэл: Хүний эрүүл мэнд, эд хөрөнгө, эд зүйл гэх мэт.

         Материаллаг бус хор уршиг гэж: Заавал бодит шинжийг шаарддаггүй хор уршгийг тус тус ойлгоно.

Материаллаг хор уршгийг шинж чанараас нь хамаарч

·         Амин хувийн хор уршиг

·         Эд хөрөнгийн хор уршиг гэж ангилна.

          Амин хувийн хор уршиг гэдэгт: Хүний эрүүл мэнд, эрх, эрх чөлөөнд  гарсан хохирлыг ойлгоно.

           Эд хөрөнгийн хор уршиг гэдэгт: Иргэдийн болон байгууллага, аж нуйн нэгжийн өмчлөлд байгаа эд хөрөнгө, эд зүйлсд учирсан хор  уршгийг ойлгоно. Материаллаг бус хор уршгийг шинж чанарыг нь  харгалзан:

·         Ёс суртахууны хор уршиг

·         Зохион байгуулалтын хор уршиг гэж ангилна.

           Ёс суртахууны хор уршиг гэдэг нь: Зөрчлийн улмаас иргэн, нийгмийн гишүүдийн ёс суртахууны үнэлэмж, үнэт зүйлсд учирсан   хохирлыг ойлгоно.

          Зохион байгуулалтын хор уршиг гэдэгт: Байгууллага, аж ахуйн »эгжийн хэвийн үйл ажиллагаанд учирсан хор уршгийг ойлгоно.

            Захиргааны зөрчлийн бүрэлдэхүүний обьектив талын шалтгаант холбоо гэдэг нь захиргааны журам зөрчсөн этгээдийн үйлдэл, эс үйлдэхүй түүний улмаас бий болсон хор уршгийн   хоорондох дотоод зүй тогтол, хамаарлыг хэлнэ. Үйлдэл хор уршиг нь шалтгаант холбоотой байгааг дараах нөхцөл байгаа эсэхийг тогтоох    замаар шийдвэрлэнэ.

1.                  Хор уршгийг бий болгох шалтгаан болсон зөрчил гаргагчийн үйлдэл, эс үйлдэхүй, түүний үр дагавар болсон хор уршиг нь цаг хугацааны хувьд тогтсон дараалалтай байх ёстой.

2.                  Үр дагавар болсон хор уршиг нь шалтгаан болсон үйлдэл, эс үйлдэхүйн улмаас учирсан байх

3.                  Үйлдэл, эс үйлдэхүй нь хор уршгийг өөртөө агуулсан байх ёстой.

          Өөрөөр хэлбэл  зөрчлөөс  ямар нэгэн үр дагавар  үүсэж  түүнийг  шийдвэрлэх  гэж  бас нэг хэсэг зардал гарна.  Тэгвэл  зөрчил  нь өөрөө  хор уршиг, түүнийг  шийдвэрлэх  гэж  шууд  ба  шууд бус зардал гарч байдаг байна. Тухайлбал :  орон  сууцанд  бусдын амгалан тайван байдлыг алдагдуулах

            Орон сууц гэдэг нь хэсэг бүлэг хүмүүс  нэгэн байранд хана ханы цаана  амьдрахыг хэлнэ.  Орон  сууцанд бусдын амгалан тайван байдалд алдагдуулах зөрчилд өрх гэрийн  маргаан,  архи согтууруулах ундаа  ууж  агсам согтуу тавих,  хүний  унтаж амрах цагаар  ямар нэгэн  хүчтэй  дуу  чимээ  гаргах гэх мэт. Гэр бүлийн хүчирхийлэл хийснээр  эмэгтэйчүүд, хүүхдийг  айдас хүйдэст автуулах,  хүчирхийллийн  улмаас  асмь  бие эрүүл мэндэд хохирол учруулах болно.  Өөрөөр  хэлбэл зөрчил нь гадаад  хэлбэрээрээ  янз  бүрийн  байдал илэрч байдаг.

            Гэр бүлийн хүчирхийллийн ирээдүйд  нөлөөлөх нөлөөлөл  нь  хүчирхийллийн улмаас  хүүхэд, эмэгтэйчүүд бэртэж хөдөлмөрийн  чадвараа алдах. Ингэснээр  ажилгүйдлийн эгнээд нэмэгдэн орж  Монгол улсын төрөөс халамж авах хүн нэгээр  нэмэгдэнэ.   Халамж  авах хүн нэгээр нэмэгдэнэ гэдэг нь санхүү, эдийн засагт сул хохирол нэгээр  нэмэгдэж  байна гэж  ойлгож  болно. Түүгээр  ч зогсохгүй  тэр ирээдүйд  хөдөлмөр эрхэлж  чадахгүй, магадгүй  амьдрал  ч зохиож чадахгүй болно .

            Үүнийхээ  улмаас  ажилгүйчүүдийн эгнээд нэгдэнэ.  Энэ бүгдээс харахад  гэр  бүлийн  нэгэн  хүчирхийллийн  нөлөөгөөр  нэг буюу  хэд хэдэн хүн эрүүл мэнд, аь насаараа  хохирох байна шүүдээ.

            Мөн  шүлсээ  хаях,  хог хаях, биедээ хутга  авч явах, хүни й  биед  хохирол  учруулахгүйгээр халдах,  олон нийтийн  сүлжээгээр гүтгэх,  орон сууцанд бусдын  амгалан тайван байдлыг алдагдуулах,  төмөр замын гарамгүй газраар явах, дархлаажуулалтанд хамрагдахгүй байх, иргэдийн үэнмлэхэа  барьцаалах гээд өдөр тутам ижиг гэхгүй  зөрчлүүд гарсаар байдаг ба эдгээр  зөрчилд торгууль  ногдуулна гэж  Зөрчлийн тухай хуулинд заасан байна.

           

            Дээрхи судлагдсан  байдлаас үзэхэд  зөрчлийн ирээдүйд  үзүүлэх нөлөөлөл нь :

1.    Хувь хүн хөдөлмөрийн  чадвараа  алдах

2.    Хуулийн этгээд  маш их хохиролыг нөхөн төлөх эдийн засгийн хямрал нүүрлэх боломж  үүсэх магадлал өндөр

3.    Гэр бүлийн хүчирхийллээс үүдэлтэй хүүхэд гэмт хэрэг  үйлдэх, гэмт хэргийн  хохирогч  болох 

4.    Нийгэмд таагүй  харилцаа буй болох

5.    Хүний  амьдралын  зан заашилд сөрөг  нөлөөлөл үүсэх   гэх мэтийг

дурьдаж  болох юм.

          Эцэст нь дүгнэн хэлэхэд  зөрчил үйлдэх  нь ийм их хор уршиг урчуулж байдаг тул зөрчил үйлдэхээс  татгалзах ёстой  шүү.  Зөрчлийн тухай  хуулиа  хэрэгжүүлэх хэрэгтэй шүү.